تحلیل و بازخوانی چند غزل مولانا بر مبنای نظریه یونگ

کارل گوستاو یونگ در مطالعۀ روان، به هنر و از‏جمله ادبیات، توجه فراوان کرده است. او شیوۀ آفرینش هنری را به دو بخش روان‏شناسانه و دیدهورانه تقسیم کرده است. شیوۀ روان‏شناختی، از خود‏آگاهی سر‏چشمه می‏گیرد، تجربه‏های عادی و جاری زندگی را در‏بر دارد و نسبت به شیوۀ دیدهورانه، منطقیتر به‏نظر می‏رسد؛ اما شیوۀ آفرینش دیدهورانه، از ناخود‏آگاه برخاسته و فراتر از عقل، اندیشه و درک آدمی است. در این مقاله، نخست در مقدمهای، ارتباط هنر ادبیات و علم روان‏شناسی و مکتب روان‏کاوی یونگ را بررسی کرده‏ایم و سپس شیوۀ آفرینش هنری دیدهورانه را در دو بخش شعر دیده‌ورانه و شاعر دیدهور، در چند غزل مولوی، تحلیل و بررسی کرده‏ایم. به‏باور نگارندگان، شیوۀ دیدهورانۀ یونگ، همان شیوۀ الهام‌گونه‌ای است که در سرودن غز‌لها، بر مولانا عارض شده است. این شیوه، سیر و روندی را طی میکند؛ یعنی نخست مکاشفه صورت میگیرد؛ سپس به‏سبب ظرفیتی که در شاعر، برای جذب الهام و تمهید شهود، وجود دارد، شعر ایجاد می‌شود؛ اما از آنجا که این‏نوع شعر در وضعیتی خاص شکل می‌گیرد، زبانش مبهم است و قابلیت تأویل پیدا می‌کند؛ از این روی، هنرمند دیدهور (در اینجا، مولانا) هم انسانی جمعی است و هم انسانی فرو‏رفته در دامنۀ تناقض.